1-декабрга карата Токтогул суу сактагычындагы суунун көлөмү 13,7 млрд. куб метрди түздү. Бул тууралуу «Электр станциялары» мамлекеттик ишканасы билдирди.
Алардын маалыматына караганда, өткөн жылы ушул маалда суу сактагычта 16,2 млрд. куб метр суу болгон. Акыркы суткаларда колдонулуп жаткан суу агып келген суудан 3,7 эсеге көп болууда — 716 куб метр суу колдонулуп, 190 куб метр кошулууда.
«Электр станциялары» ишканасы 2019-жылдын башынан бери Нарын-Сырдарыя дарыяларында суунун аздыгы байкалып жатканын билдирүүдө. 2020-жылдын башында Токтогул суу сактагычындагы суунун көлөмү 14,9 млрд. куб метрди түзүп, мурдагы жылга салыштырмалуу 1,8 млрд. куб метрге аз болгон.
Буга байланыштуу быйыл сентябрда Токтогул суу сактагычындагы сууну үнөмдөө максатында ноябрь, декабрь айларында 500 миллион киловатт саат электр энергиясын сатып алуу боюнча Казакстан менен келишимге кол коюлган. Анын 1 киловатт сааты 2,4 центти түзөт.
Сатып алуунун суммасы…
Сатып алуу суммасы жазында айтылган. Кыргызстан Казакстандан 500 млн. кВт-саат электр энергиясын сатып алары, эки тарап келишкендиги ушул жылдын 27-майында эле белгилүү болгон. Тагыраак айтканда, протокол даярдалып, ага Кыргызстандын Энергетика, өнөр жайы жана кен байлыктарды пайдалануу боюнча мамлекеттик комитетинин төрагасы Эмил Осмонбетов менен Казакстандын экология, геология жана минералдык ресурстар боюнча вице-министри Ерлан Нысанбаев кол коюшкан. Ага ылайык, Кыргызстан сентябрдан тартып, жылдын аягына чейин Казакстандан электр энергиясын 1 кВт-саатын 2,4 центтен сатып алмак. А жалпы суммасы 12 млн.долларды түзгөн.
«Электр станцияларынын» маалыматында…
Буга чейин «Электр станциялары» ишканасы Токтогул суу сактагычына топтолгон суунун көлөмү өткөн жылга салыштырмалуу аз болуп жатканын Нарын дарыясына мөңгүлөрдөн келген суунун аз болгону менен байланыштырган. Алардын 27-майга карата берген маалыматында, Токтогул суу сактагычында 11,9 млрд. кубометр суу болгон; Токтогулдагы суунун көлөмү былтыр 13,5 млрд. кубометр болсо, 2017-жылы бул көрсөткүч 15,2 млрд. кубометрди түзгөн.
Токтогулда суу сатылып жатабы?
Электр энергиясынын 98%ына “Электр станциялары” ААК (кожоюн — мамлекет) жооптуу. Ага жети ГЭС, эки ЖЭБ тиешелүү. Эң ири ишкана — Токтогул ГЭСи, өлкөдөгү электр энергиясынын 30 пайызын өндүрөт. ГЭСтин кубаттуулугу — 1200 МВт. Токтогул суу сактагычынын тосмосунун бийиктиги — 215 метр, эни — 292 метр жана ал жерге 19 млрд. кубометр суу батат, бул Нарын дарыясынын агымын теске салууга, ошондой эле Сырдарыя алабындагы суунун таралышына таасир көрсөтмөй потенциал бар бизде.
Айтмакчы, биздеги изилденген, иликтенген-жиликтенген маалыматтар боюнча, гидроэнергетикалык станциялар жылына 14 миллиард киловатт саат электр кубатын иштеп чыгат жана бул тармакта өлкөнүн 140-150 миллиард киловат саат электр кубатын иштеп чыкчудай дарамет бар. Анткен менен өлкөдөгү энергетика абалына келгенде эле, Токтогул суу сактагычындагы суунун көлөмү сөз болот. Суу азайып кеттиби, демек, тармак кризиске учурайт. Анан эле каатчылык учурунда “суу сатылды” деген кептер кетет да, бирок, ага көрүлгөн чара жок бойдон калып келет. Ачыгын айтканда, ушундай көйгөй тээ Акаевдин бийлигинен бери эле келе жатат жана энергетикалык көз карандылыктан кутулабыз деген аракеттер да ошол замандан бери арабөк абалда.
Маселен, эгемен замандын башынан бери сыдыргыга салсак, энергетика тармагында жалаӊ эле ыйлагыдай абал:
- тунгуч эгемен президентибиз Аскар Акаевичтин тушунда карызга баткан энергетикалык ишканаларды убактылуу башкарууга — концессияга берүү ойлонуштурулуп, бирок парламент аны болтурбай койгон;
- 2005-жылдагы март ынкылабынан кийинки Курманбек Бакиевдин бийлигинде — энергетикалык компанияларды сатабызга чыгышты (атүгүл «Түндүкэлектро» жарыбаган 3 млн долларга сатылган); электр жарыгына тарифти, ГЭСтен чыккан электр энергиясынын өздүк баасы 5 тыйын болсо, элге жеткириш үчүн жогорку чыңалуудагы, төмөнкү чыңалуудагы линия деп отуруп 72 тыйындан 1,5 сомго кымбаттатышты; кийин Токтогул суу сактагычындагы суунун көлөмү эки эсе аз делип, веердик өчүрмөйлөр башталды; Курманбек Бакиев «…биринчи кар жааганда эмес, кыш келген экен дебей, тезек болобу, көмүр болобу, азыртан даярдангыла» дей коюп, «тезек тердирмей» «саясаты» бийлик алмашууга чейин жеткирди;
- анан өткөөл мезгилдин президенти Роза Отунбаеванын аз убакыт бийлиги тушундагы Камбар-Ата ГЭСинин ишке берүү аракети да кийин чала болуп чыкты, көп акчанын санагы чыкпай калды;
- Алмазбек Атамбаевдин Камбар-Ата-1, Камбар-Ата-2 ГЭСтерин курсак, чындап энергетикалык көз карандысыздыкка жетебиз, тээ Акаевдин заманында түзүлгөн Датка-Кемин деген бирдиктүү энергетикалык шакекче түзүү аракеттери деле майнапсыз чала иш бойдон калды…
- Жээнбековдун заманы деле «Токтогулда суу аз» менен өттү, тарифтерди көтөрүүгө ыкыс берүүлөр болду…
Кыскасы, энергетикалык байлыгыбыз жетиштүү туруп, өлкө кызыкчылыгына үнөмдүү, натыйжалуу, максаттуу керектөөнүн жоктугунан, энергетика тармагындагы көз боемочулук саясаттын, коррупциянын айынан шорубуз арылбай келатканыбыз келаткан…
Эми азыркы бийлик да кыйла кыйынчылыкка камданып тургандай…
Айтор, тезек тергиле дебесе эле болушту…
Салима ЖАКШЫЛЫК кызы