Бүгүн ченемдүү постсоветтик мейкиндикте, анын ичинде биздин Мекенибизде Жеңиштин 78 жылдыгы белгиленип жатат. Ушул Улуу Жеңиш күнү үчүн канча деген аталар, жапжаш жигиттер согуш майданынан кайтпай калган… Кайтып келген ардагер аталарыбыздан арабызда аманы да болгону 64ү эле дешти… Биздин айылда чоң мектебибизде асманга карай талпынган каркыралар жана «Биз Жеңишке айланып кеткенбиз» деген сөз жазылган эстелик бар… Кайтпай калган, кийин өтүп кеткен ардагерлер аталар ошол Жеңишке айлангандай сезилет… бир жылдары аларсыз 9-майды да тособуз… Эстутумдар жазылат, согуш ырлары ырдалат… Маселен, «Эстелик» жана «День Победы» ырлары… Чынында, башканы билбейм, мен бул эки ырсыз 9-майды элестете албайм. Андыктан, алардын жаралыш тарыхын жазып коеюн дедим…
ЭСТЕЛИК
Сөзү : Төлөгөн МАМЕЕВдики
Обону: Түгөлбай КАЗАКОВдуку
Биз турмушка аталардан кеч келип,
Тээ батыштан согуш отун кечпедик.
А аталар төрөлө элек биз үчүн,
Кала берди танк алдында тепселип.
Биз турмушка агалардан кеч келип,
Тээ батыштан адам канын кечпедик.
А агалар жаңы баскан биз үчүн,
Кала берди танк алдында тепселип.
Өткөн согуш кан майдандан сес берип,
Турат бүгүн бардык жерде эстелик.
Гүл ордуна койдум ушул ырымды,
Аталарды, Агаларды эскерип.
Түгөлбай КАЗАКОВ: «Эстелик» ыры эл арасына сиңип, ырдалып калды…»
«Эстелик» ырына кандайча обон жазылып калганын Кыргыз Эл артисти Түгөлбай Казаков мындай деп эскериптир:
— Мен 1965-жылы атамдын бир сүрөтүн издеп Ошко барып калдым. Ал кезде 8-класстын окуучусу элем. Ошол кездеги Ош облустук «Ленин жолу» гезити азыр «Ош жаңырыгы» аталып калбадыбы. Капыстан гезиттен акын Төлөгөн Мамеевдин калемине таандык «Эстелик» ырынын текстин окуп калдым. Ыр таасирдүү жазылгандыктан мага аябай жакты. Гезиттин ошол ыр басылып чыккан жерин кыркып алдым. Кыркылган гезиттин барагы ошол бойдон менде 10 жыл сакталып жүрдү.
1975-жылы Улуу Жеңиштин 30 жылдыгына карата өлкөдө обондуу ырлардын кароо-сынагы уюштурулуп калды. Ал убакта Чолпон-Атадагы Ысык-Көл райондук маданият үйүнүн директору элем. Кароо-сынакка катышуу максатында жанагы 10 жыл сактап жүргөн ырдын текстине обон жаратып, мен да конкурсант катары катышып калдым. Тилекке каршы, менин обонум эч кандай орунга илинген жок. Бирок, сынакта утуп чыккан обондордон менин обонум кийин эл арасына сиңип, ырдалып калды. Сынактан кийин радиолордо берилип, жаңырып жүрдү. Бул ырдын жаралуу тарыхы ушундай болгон.
«Ош шамы», 2017-жыл
«День Победы» ырын жоготкула!» деп чыгышкан…
«День Победы» ыры, чынында, согуштан кийин жаралган. Бирок элге чыкканга чейинки тагдыры татаал болуп, багын ырчы Лев Лещенко ачкан экен… Болбосо, бактысы байланып, чаң басып «цензура текчесинде» канча жатмак, ким билет…
Айтымында, «Юность» радиостанциясынын редактору Евгений Широков Лев Лещенкого келип, «Бир жакшы ыр бар, бирок эскертип коеюн – аны көркөм кеңеш чаап салды»,- дейт. Себебин сураса, «Давид Тухмановдун жары Татьяна Сашко ырдап чыкпаса болмок да… Балким, сен карап чыксаң, балким өтүп калат» деп түшүндүрөт. Ошондон көп узабай, Лев Лещенко Алматыга гастролго барып, ал сапары апрелдин аягы — эл май майрамдарын күтүп аткан учурга туш келип, жогоруда айткан ырды ырдап чыгат! Эл ушундай кабыл алып, зал жапырт туруп кол чаап коштоп, ыйлап угушат. Лещенко дароо Тухмановго телефон чалып, ырды ага берүүнү суранат. Ал болсо, ыр Жеңиштин 30 жылдыгына арналган телевизиондук «Огонёкко» Л.Сметанниковдун аткаруусунда тандалып алынганын айтат. Бирок ошол «Огонектон» кийин «бул ыр башка ырдалбасын» деген чечим чыгат…
Анткен менен, 10-ноябрь Милиция күнүнө болгон даярдык учурунда Лев Лещенко ырдап көрөт. Уюштуруучуларга жагып, кечени ушул ыр менен жабууну суранышат. Албетте, Лев Лещенко түпөйүл болуп, кооптонуп ырдап чыгат. Бирок, ырдын обон-сөзүн жараткан авторлорго күтүүсүз белек болуп, ыр залдагы элге жагып, майрамдын эртеси жер-жерден миллиондогон каттар келип, телевидение жетекчилиги ырды 1975-жылдын мыкты ырларына киргизүүгө аргасыз болушат.
Айтмакчы, ырдын сөзүн жазган Владимир Харитонов ичтен көргөн, согуш отун көргөн акын-жоокер болгон. Болгону жөнөкөйлүгүнөн жазбай, ырында да ашыкча көркөмдүккө умтулбай — Жеңиш жөнүндө, Мекен жөнүндө, Эне жөнүндө ыр саптарды жүрөктөргө жеткире билген экен…
Бир сапар Кызыл Аянтта өткөн параддан кийин Кремлде улантылган жолугушууда Леонид Бережнев Владимир Харитоновго: «Володя, биз кетебиз, эл болсо сенин ырларыңды ырдай берет…» деген экен. Генсек айткандай, «День победы» 1945-жылдагы Жеңиш күнүнөн 30 жыл кийин жазылса да, бүгүнкү күнгө чейин фашисттерди ушул ыр менен жеңип келгендей элес калтырып, жашап келет…
«Баягы Асаба», 2014-жыл
Даярдаган Салима ЖАКШЫЛЫК кызы